Σε πρόσφατη δημόσια συζήτησή μας στο Λονδίνο, ο Μπράιαν Ινο εξέφρασε τη θεωρία του περί τέχνης: Οπως τα παιδιά εξερευνούν τον κόσμο παίζοντας, οι ενήλικοι παίζουν ζωγραφίζοντας, γράφοντας μουσική, κάνοντας γλυπτά – δημιουργώντας τέχνη με άλλα λόγια. Αρα, συμπέρανε, πρέπει να θεωρείται δεδομένο ότι η τέχνη είναι ακίνδυνη, όπως το παιχνίδι ενός παιδιού. Σε εκείνο το σημείο του θύμισα τη ρήση του Χέρμαν Γκέρινγκ: «Οταν ακούω τη λέξη πολιτισμός, το χέρι μου ψάχνει να βρει το πιστόλι μου».
Ναι, η τέχνη θα ήταν ακίνδυνη στην καλή καγαθή κοινωνία. Ομως στη δική μας κοινωνία, κάθε άλλο παρά ακίνδυνη είναι για τους δικτατορίσκους που ορίζουν τις ζωές μας. Από αυτή την άποψη ο Γκέρινγκ είχε δίκιο.
Οπως είχε πει ο Πικάσο, ο στόχος της τέχνης δεν είναι να διακοσμεί αλλά να λειτουργεί ως «πολεμικό εργαλείο». Οι κρατούντες, είτε οι παραδοσιακά συστημικοί είτε εκείνοι που πρόσφατα συνθηκολόγησαν με το κατεστημένο, έχουν πολλά να φοβηθούν από έναν λαό που έχει στη διάθεσή του μέσα καλλιτεχνικής έκφρασης.
Οσοι ελέγχουν την κουλτούρα, τον πολιτισμό μιας χώρας, ελέγχουν την κοινωνία. Κι όσοι ελέγχουν τη διανομή των εισοδημάτων ελέγχουν και την καλλιτεχνική παραγωγή, τη διαδικασία παραγωγής της κυρίαρχης κουλτούρας.
Οσο μάλιστα πιο ταξική η κοινωνία τόσο πιο βάναυσα οι προνομιούχοι μετατρέπουν την τέχνη σε όπλο μαζικής χειραγώγησης που χρησιμοποιούν στο πεδίο του ταξικού πολέμου, χωρίς καν να καταλαβαίνουν ότι αυτό κάνουν.
Παραγγέλνουν από καλλιτέχνες έργα, αγοράζουν τέχνη, ελέγχουν και καθοδηγούν τα μουσεία, τις γκαλερί, κατευθύνουν την (αντι-)αισθητική των μέσων μαζικής αποβλάκωσης. Ο,τι κάνουν είναι στο πλαίσιο της αναπαραγωγής της εξουσίας τους, η οποία προαπαιτεί τη διάχυση της επικυριαρχίας τους επί της κυρίαρχης αισθητικής. Ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας, κόντρα στα συμφέροντα της ολιγαρχίας, απαιτεί από εμάς να διακόψουμε την αμφίδρομη σχέση μεταξύ της παραγωγής τους πλούτου και της παραγωγής πολιτιστικών προτύπων.
Πριν από περίπου δύο εβδομάδες, ο Banksy –o σημαντικός, αν και ακόμα ανώνυμος ζωγράφος του δρόμου και ακτιβιστής– προέβη στην πιο ενδιαφέρουσα και έξυπνη πράξη ατομικής αντίστασης στο καλλιτεχνικό κατεστημένο: έργο του που δημοπρατούταν στον οίκο Sotheby’s στο Λονδίνο, με το που πουλήθηκε για πάνω από ένα εκατομμύριο λίρες, αυτοκαταστράφηκε μπροστά στα έκπληκτα μάτια του δημοπράτη και των συμμετεχόντων στην τελετουργία πλειστηριασμού!
Αυτό που συνέβη ήταν ότι ο καλλιτέχνης είχε «χτίσει» μέσα στο κάδρο του έργου έναν μηχανισμό που έκοψε σε λωρίδες τον καμβά με το πάτημα ενός κουμπιού από μακριά. Ναι, ήταν πράγματι μια πανέξυπνη ανατρεπτική παρέμβαση ενός καλλιτέχνη – μια ατομική παρέμβαση που έδωσε έναυσμα σε μια συζήτηση που άξιζε να γίνει. Τι απέδειξε όμως;
Πάνω απ’ ότιδήποτε άλλο, o Banksy απέδειξε ότι όσο παραμένει εγκλωβισμένη στην αυλή τους (π.χ. εντός του οίκου Sotheby’s), ακόμα και η πιο ανατρεπτική ατομική πράξη ενός καλλιτέχνη απλά αυξάνει την εξουσία και τον πλούτο των εχόντων.
Εντέλει, η αυτοκαταστροφή του «εμπορεύματος» όχι μόνο δεν κατέστρεψε την ανταλλακτική αξία του αλλά δημιούργησε ένα νέο εμπόρευμα: το αυτοκαταστρεφόμενο έργο του Bansky, του οποίου η τιμή, όπως αποδείχθηκε, ήταν ακόμα υψηλότερη. Μόνο στον καπιταλισμό μια καταστροφή μπορεί να αυξήσει τα εισοδήματα των πλουσίων!
Ο εκδημοκρατισμός, λοιπόν, της κοινωνίας, η μετατροπή της τέχνης σε εργαλείο προστασίας των θυμάτων του ταξικού πολέμου απαιτούν από εμάς να υπερβούμε τις ατομικές παρεμβάσεις. Απαιτούνται ποιοτικές καλλιτεχνικές παρεμβάσεις στις γειτονιές, στα υποβαθμισμένα δημόσια σχολεία, σε μη συστημικούς χώρους. Απαιτείται αυτό για το οποίο πάσχιζε ο Αντόνιο Γκράμσι: ηγεμονική, προοδευτική, ποιοτική, πολιτιστική παραγωγή.
Είναι ο μόνος τρόπος εναντίωσης στη δυνατότητα της άρχουσας τάξης να διαμορφώνει το κοινωνικό περιβάλλον έτσι ώστε τα δικά της συμφέροντα να γίνονται αντιληπτά ως το γενικό συμφέρον.
Η τέχνη, από τη στιγμή που θα στρατευτεί σε κάποιο πολιτικό κόμμα ή και κίνημα, υποβαθμίζεται, ευτελίζεται, χάνει από την ποιότητα και αμεσότητά της. Στρατευμένη τέχνη ίσον κακή τέχνη. Ομως, από την άλλη, όλη η τέχνη είναι βαθιά πολιτική, ενώ η καλή τέχνη, επιστρέφοντας στα λόγια του Πικάσο, είναι εργαλείο πολιτικού πολέμου.
Το ερώτημα λοιπόν γεννάται: Πώς μπορούν οι προοδευτικοί άνθρωποι να χρησιμοποιήσουν το πολεμικό αυτό εργαλείο, την τέχνη, χωρίς όμως να το υποβαθμίσουν στρατεύοντάς το στο κόμμα ή στο κίνημά τους; Ξεκάθαρη απάντηση δεν υπάρχει στο καίριο αυτό ερώτημα. Εχει όμως σημασία να τεθεί το ερώτημα και να αποτελέσει άξονα προβληματισμού μας.
Αυτός είναι ο λόγος που στο εκλογικό πρόγραμμα του ΜέΡΑ25 δίνουμε μεγάλη έμφαση στην πολιτιστική παραγωγή προτείνοντας τη θεσμοθέτηση Διαβουλευτικού Συμβουλίου Πολιτισμού, αποτελούμενου από κληρωτούς και εκλεγμένους πολίτες, το οποίο θα χαράσσει ακηδεμόνευτα τόσο από το κράτος όσο και από την ολιγαρχία την πολιτική για τον πολιτισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που διοργανώσαμε την εκδήλωση στο Λονδίνο στις 10 Οκτωβρίου, όπου ανακοινώθηκε η αρχή της εκπόνησης του κοινού, πανευρωπαϊκού προγράμματος του DiEM25 για την πολιτιστική πολιτική.
Βέβαια, μια ωραία ατζέντα πολιτιστικής πολιτικής, από μόνη της, είναι άχρηστη. Ομως, ένα προοδευτικό κίνημα έχει ανάγκη μια τέτοια ατζέντα ώστε να εμπνέεται από αυτήν, να εμπνέει με αυτήν και να τη χρησιμοποιεί ως οδηγό του τι πρέπει να κάνει όταν αποκτήσει την εξουσία να πράξει το οτιδήποτε.
Αποφασισμένοι να μη στρατεύουμε την τέχνη αλλά να εμπνεόμαστε από αυτήν, έχει σημασία να κρατάμε στο μυαλό μας το κοινό που έχει η τέχνη με ένα αυθεντικά προοδευτικό κίνημα ή, γενικότερα, με τον αγώνα τον καλό: Είναι αυτοσκοπός.
Οπως ο πραγματικός καλλιτέχνης δεν δημιουργεί ένα γλυπτό, δεν γράφει ένα μουσικό κομμάτι επειδή θέλει να πετύχει κάτι «άλλο» (χρήμα, καταξίωση κ.λπ.), το ίδιο ισχύει και για τον αυθεντικά προοδευτικό ακτιβιστή ο οποίος κάνει ό,τι κάνει μόνο και μόνο λόγω της έλξης στο όραμα μιας κοινωνίας όπου οι άνθρωποι δεν ζουν πλέον υπό καθεστώς φόβου. Απαιτεί να μην περιτριγυρίζεται από άτομα που πάνε άρρωστοι στη δουλειά, που αρρωσταίνουν επειδή δεν έχουν δουλειά.
Απαιτεί να ζει σε μια κοινωνία όπου η πιο βασανισμένη ψυχή αντιμετωπίζεται με τον ίδιο σεβασμό που εισπράττει ο πιο ιδιοφυής επιχειρηματίας, σε μια χώρα όπου ο χειρότερος καλλιτέχνης γίνεται πιο σεβαστός από τον πιο πετυχημένο τραπεζίτη.
* γραμματέας του ΜέΡΑ 25
http://www.efsyn.gr/arthro/i-tehni-sti-vathia-taxiki-koinonia-mas
